Mozart

Wolfgang Amadeus Mozart, urodził się 27 stycznia 1756 w Salzburgu.

Amadeusz był siódmym dzieckiem Leopolda Mozarta i Marii Anny z domu Pertl. Leopold był niemieckim muzykiem, kompozytorem, autorem podręcznika gry na skrzypce, człowiekiem o niebywałych umiejętnościach organizacyjnych a przy tym bardzo oszczędnym. Matka Amadeusza była córką ubogiej wdowy. Powiła siedmioro potomstwa, z którego uchowali się tylko Amadeusz i jego siostra. Siostra Maria Anna zwana jako Nannerl była o 5 lat starsza od Amadeusza.

Mały Mozart był cudownym dzieckiem. Jako 3-latek grał na klawesynie. Gdy jego siostra miała 11 lat grywał z nią duety klawesynowe. Mając 7 lat grał na skrzypcach. Jako 5 – latek skomponował menuet i trio (Menuet i Trio KV 1).

Pierwszy koncert jaki dał Mozart odbył się we wrześniu 1761 roku na uniwersytecie w Salzburgu. Amadeusz miał wówczas niespełna 6 lat.

Leopold uznał, że talent syna należało jak najszybciej wykorzystać dla korzyści finansowych zanim przestanie być atrakcyjny. Co oznaczało to dla małego Amadeusza? Otóż prawie trwające 10 lat podróże po Europie począwszy od Monachium poprzez Wiedeń, Bratysławę trzyletni pobyt w Paryżu i Londynie oraz trzy podróże do Italii.

Podróże ojca z synem mogły się odbywać dzięki poręczeniu sklepikarza z Salzburga Lorenza Hagenauera, który był bankierem Leopolda i zaopatrzył go w listy kredytowe, które umożliwiały pobieranie gotówki w różnych miastach. Hagenauer miał szerokie koneksje w Hamburgu, Rotterdamie, Marsylii i Wenecji a nawet jeśli ich nie miał udzielony przez niego kredyt był rozszerzany dzięki poręczeniu z pierwszego na kolejnego znajomego. Wszystkie podróże rodzina Mozartów mogła odbywać dzięki zezwoleniu arcybiskupa Sigismunda Christopha hrabiego von Schrattenbacha. Po jego śmierci a miało to miejsce po drugiej wizycie Mozratów w Italii zastąpił go na tym eksponowanym stanowisku Hieronymus hrabia von Colloredo.

Rodzina Mozarta w trasie: Leopold, Wolfgang, Nannerl; akwarela Carmontelle, ok. 1763

Wojaże po Europie za zarobkiem opatrzone licznymi ciekawostkami i niespotykanymi przypadkami z udziałem Amadeusza i jego rodziny opisał barwnie i ciekawie w swoim dziele „Wielcy kompozytorzy i ich czasy” Michael Steen.

Po powrocie do Salzburga, gdzie rodzina przebywała od 1775 do 1777 roku Amadeusz był uwielbiany przez publiczność, popularny wśród propagatorów jego muzyki. Jednak w kręgach kompozytorskich wzbudzał z biegiem czasu coraz większą zazdrość i sprzeciw. Owszem odnoszono się do Amadeusza przyjaźnie nie mógł liczyć jednak na jakąkolwiek pomoc. Mimo tego Mozartowie prowadzili dosyć bogate życie towarzyskie. Zapraszali do siebie przyjaciół, z którymi wspólnie muzykowali, grali w karty i szachy, uczęszczali na nabożeństwa oraz organizowane w sali balowej w czasie karnawału dwa razy w tygodniu bale.

Sytuacja finansowa Mozarta w tym okresie nie była najlepsza. We wrzeniu 1777 roku wyjechał wraz z matką wynajętym za 100 florenów kabrioletem z Salzburga. Bardzo był tym zachwycony i jak podają źródła cieszył się, że wymknął się temu „kutasowi” Colloredo.

Niestety ani w Monachium, ani w Mannheim nie znalazł zatrudnienia. Kolejnym jego szalonym pomysłem była podróż do Paryża. Liczył, że tam zdobędzie fortunę. Oczywiście przez cały ten czas jego ojciec Leopold starał się wspierać syna finansowo. Leopold bardzo martwił się o reputację i status finansowy swoich dzieci. Zaciągał liczne kredyty, z których korzystał Amadeusz w czasie swoich podróży. Leopold miał świadomość, że godne życie na starość mogą zapewnić mu jedynie sukcesy syna i dobra sytuacja finansowa Amadeusza. Niestety za młodu Mozart lubił się bawić, kochał też kobiety. To powodowało, że miał częste romanse przez co popadał w kłopoty. Do takich zaliczyć można m.in. jego romans z 13-letnia Rosi, córką dyrygenta z Mannheim Christina Cannabicha a także z siostrzenicą swojego ojca Marią Anną Teklą – kuzyneczką Basle. Kolejną miłością Amadeusza była 16-letnia Aloysia Weber kuzynka Carla Marii von Webera.

Podróż do Paryża, z końcem marca 1778 roku nie była najlepszym pomysłem.

Amadeusz wraz z matką przybyli tam niemal bez grosza. W tym czasie na nieszczęście sytuacja muzycznego Paryża była skomplikowana. Trwał bowiem spór publiczności i muzyków o to, który styl operowy jest lepszy. Realistyczny styl operowy Glucka czy staroświecki, koturnowy styl Hassego. Czarę goryczy przepełniła nagła choroba i śmierć matki Mozarta, za którą Amadeusza obwiniał ojciec. Leopold zarzucał synowi, że zbyt późno sprowadził do matki lekarza. Stosunki syna i ojca jeszcze bardziej popsuł fakt, że Amadeusz pozostający bez odpowiednich środków do życia, aby pokryć koszty leczenia i pogrzebu matki zastawił jej zegarek, opiekującej się pielęgniarce dał ametystowy pierścionek matki.

Powrót Amadeusza do Salzburga był klęską. Podróż do domu była dosyć kręta, ponieważ Mozart postanowił ubiegać się o rękę Aloysi Weber. Pojechał drogą okrężną do Mannheim i następnie do Monachium, gdzie przeprowadzili się Weberowie. Mozart przeżył rozczarowanie, ponieważ Aloysia odmówiła propozycji zawarcia związku małżeńskiego nie przyjmując prezentu zaręczynowego jakim była skomponowana przez niego aria.

Następne dwa lata 1779 – 1780 Mozart spędził w Salzburgu, gdzie, aby zapewnić sobie utrzymanie zmuszony był podjąć się ciężkiej pracy. W 1780 roku na zlecenie skomponował na monachijski karnawał operę Idomeneo. Przy jej pisaniu korzystał z wiedzy jaką zdobył na temat opery włoskiej, jak również stylu jaki prezentował w swoich operach Gluck. Premiera opery odbywał się w styczniu 1781 roku.

Jak wiemy w tamtych czasach kariera i losy kompozytorów i muzyków zależały głównie od ich patronów i pracodawców a takim był w tym czasie dla Mozarta arcybiskup Colloredo.

Zatem, gdy Colloredo w styczniu 1781 roku z powodu choroby swojego ojca musiał wyjechać do Wiednia zabrał ze sobą niewielki dwór w tym kilku muzyków wraz z Mozartem.

Krnąbrnemu, niepokornemu Adameuszowi nie podobały się ograniczenia i podporządkowanie się rygorowi jaki panował na dworze Colloredo. Postanowił złożyć rezygnację ze służby na ręce szambelana arcybiskupa i podjąć próbę życia jako niezależny kompozytor. Ówczesny Wiedeń, śmietanka towarzyska nie była przygotowana w tamtym okresie na zaakceptowanie faktu, że muzyk, kompozytor, pisarz, poeta jest wyzwolonym artystą. Zazwyczaj pełnili oni podrzędne funkcje na dworach swoich patronów i mecenasów, jako sekretarze, nauczyciele muzyki a nawet lokaje.

Sytuacja życiowa Mozarta znowu mocno się skomplikowała. Jego postawa i niechęć jaką żywił wobec ówczesnej władzy powodowała, że nie był lubiany w kręgach rodziny cesarskiej jak i przez arcybiskupa Colloredo. Trzeba pamiętać, że komponując był zależny od wsparcia arystokracji, która w 1784 roku była głównym nabywcą jego koncertów. Jedynie 8% spośród 174 nabywców jego dzieł wywodziła się z kręgów klasy średniej.

Zła sytuacja finansowa spowodowała, że wkrótce Mozart zmuszony był udzielać lekcji muzyki za wyżywienie. Jego sytuacja życiowa poprawiła się, gdy Amadeusz poznał barona Gottfrieda van Swietana – dyplomatę, autora słów do Stworzenia świata i Pór roku Haydna. Baron zatrudnił Mozarta i zlecił mu opracowanie utworów Bacha i Haendla. Dzięki baronowi Swieten Mozart uzyskał dostęp do Cesarskiej Biblioteki, gdzie wśród 3 tysięcy woluminów natknął się na Das wohltemperierte Klavier oraz Kunst der Fuge jak również oratoria Haendla. Studiując dzieła wielkich kompozytorów nauczył się w jaki sposób przenieść kontrapunkt na formę sonatową. W ten sposób stworzył niespotykany dotychczas styl, który niestety nie spodobał się ówczesnym wiedeńczykom.

Wprowadzony na salony często koncertował. Współpracował też z Aloysią Weber. W krótkim czasie zamieszkał w domu Weberów, gdzie poznał młodszą siostrę Aloysi Konstancję, w której się zakochał.

Jego ojciec Leopold nie był zachwycony zamiarami syna wobec Konstancji, ponieważ uważał, że zanim Amadeusz ożeni się i założy rodzinę powinien mieć dobrze płatne zajęcie. Ojciec był zdania, że najlepszym wyjściem dla syna byłby ślub z majętną kobietą. Niestety tak się nie stało.

Wbrew woli ojca 4 sierpnia 1782 r. Amadeusz zawarł związek małżeński z Konstancją Weber (1762–1842), która także była śpiewaczką. W ocenie niektórych historyków była ona osobą o niezbyt lotnym umyśle, lekkomyślną i odrobinę rozwiązłą. Nie zaznał z nią pełnego szczęścia, choć był raczej oddany swojej żonie. Prawdopodobnie bez wzajemności.

Portret Konstancji Mozart z 1782 roku autorstwa jej szwagra Josepha Lange

W trakcie 9-letniego związku miał z Konstancją szóstkę dzieci, z których przeżyło tylko dwóch synów. Urodzony w 1784 r. Karl Thomas i Franz Xaver Wolfgang, który urodził się w 1791 roku tuż przed śmiercią Mozarta.

Trzeba dodać, że w tamtej epoce rodziło się wiele dzieci, jednak wiele umierało w parę lat po narodzinach.

Najbardziej twórcze i najszczęśliwsze lata życia Mozarta przypadają na okres wiedeński a szczególnie lata 1784 – 1785. Zyskał przyjaźń tak wielkich ja Haydn i Gluck. W tym też czasie rozpoczął pracę nad operą Uprowadzenie z seraju.

Mozart ostatnie lata swojego życia spędził w Wiedniu, który opuszczał tylko sporadycznie. Do dzisiaj można zwiedzać jedno z jego 18 mieszkań przy ul. Domgasse 5. Apartament ten położony jest w pobliżu katedry Św. Szczepana. W domu tym Mozart skomponował w 1786 Wesele Figara.

Jego opery były wystawiane na deskach operowych niemal całej ówczesnej muzycznej Europy. Niestety żył w czasach, gdy prawa autorskie nie były chronione. Jego dzieła były kopiowane i wielokrotnie wykorzystywane. Mozart nie otrzymywał za nie tantiem. Zarabiał jedynie na sprzedaży drukowanych utworów lub własnoręcznie kopiowanych.

Jak podają niektóre źródła, choć jego twórczość nie była już tak modna w Wiedniu, w dalszym ciągu otrzymywał przychody z różnych stron Europy, m.in. z Pragi za operę Czarodziejski flet, która została przyjęta tam bardzo entuzjastycznie.

Niestety wystawny ekstrawagancki styl życia pochłaniał znaczną część gotówki. Powodowane to było tym, że Amadeusz chciał zaistnieć i błyszczeć w wiedeńskim świecie muzyków. Sporo wydatków przysparzała Mozartowi również jego żona Konstancja, która nie pracowała a po narodzinach kolejnego dziecka coraz częściej wyjeżdżała do kurortu w Baden, gdzie od 1789 roku leczyła owrzodzenie nogi. Innymi słowy Mozart dużo zarabiał, ale też dużo wydawał. To powodowało, że aby zapewnić sobie życie na właściwym poziomie, zachować pozory, że jest człowiekiem majętnym Mozart zapożyczał się. Pisał desperackie listy do bogatego kupca, masona Puchberga, w których dosłownie żebrał o pożyczkę.

Prowadzony przez Mozarta tryb życia zmusił go do poszukiwania stałej dworskiej posady. Tym samym zaniechał wieloletniej niezależnej działalności kompozytorskiej. W listopadzie 1787 roku, po śmierci Glucka został mianowany cesarsko-królewskim nadwornym kompozytorem. Jednak niskie zarobki jakie mu zaproponowano (Gluck zarabiał 2000 florenów rocznie, Mozartowi zaproponowano 800) spowodowały, że w 1789 roku wyruszył do Berlina w poszukiwaniu pracy.

Pracowitość Mozarta była wręcz niebywała. Przykładowo, gdy w roku 1786 pisał Wesele Figara jednocześnie napisał dwa koncerty klawesynowe, Koncert na róg K 495 oraz liczne kwartety, tria i sonaty. Dla nas obecnie jest to niepojęte, ale współczesnym Mozartowi nie zawsze jego muzyka się podobała, ba nawet twierdzono, że jest trudna do grania, zbyt wymagająca dla włoskich śpiewaków. Dlatego, aby stworzyć coś bardziej strawnego dla ówczesnej publiki skomponował operę komiczną Cosi fan tutte. Natomiast wspomniana już opera Czarodziejski flet powstała w zgoła ciekawych okolicznościach. Otóż Mozart napisał ją do libretta „brata masona” Emanuela Schikanedera, impresaria podmiejskiego Theater auf der Wieden. Premiera Czarodziejskiego fletu odbyła się 30 września 1791 roku.

Jeszcze w październiku 1791 nikt by nie przypuszczał, że za dwa miesiące Mozart już nie będzie żył. Zmarł w poniedziałek 5 grudnia 1791, 55 minut po północy.

Mozart za życia miał wrogów i nieprzychylnych mu ludzi. Ba nawet jego przedwczesne odejście w wieku 36 lat przez wiele lat okryte było nimbem tajemniczości. Krążące plotki głosiły, że był ofiarą otrucia, którego miał rzekomo dopuścić się jeden z jego oponentów jakim był Salieri.

Ze szczegółowej analizy medycznej przeprowadzonej przez Antona Neumayra wynika, że objawy i przebieg choroby Mozarta: wysoka gorączka, obfite wydzielanie potu i wysypka, stan zapalny i obrzmienie w obrębie kończyn, unieruchomienie ciała z powodu silnego bólu mogą wskazywać, że chorował na gorączkę reumatyczną z reumatycznym zapaleniem stawów i powikłania neurologiczne. Zaś za bezpośrednią przyczynę śmierci uznaje się upust krwi dokonany przez medyka na dwie godziny przed śmiercią Mozarta.

Jak podaje w swojej książce Maichael Steen ostania choroba Mozarta trwała 15 dni. Zresztą Amadeusz nigdy nie cieszył się dobrym zdrowiem. Do tego przepracowanie i związane z tym stresy pogarszały jego stan.

Pogrzeb Mozarta zorganizował baron van Swieten. Pochówek odbył się następnego dnia. Ciało Mozarta przeniesione zostało kilka metrów z domu przy Rauhensteingasse do katedry na msze pogrzebową. Następnie zwłoki przewieziono na podmiejski cmentarz Sankt Marxer Fiedhof, gdzie urządzono standardowy pochówek. Mimo zaprzestania wprowadzania reform cesarza Józefa nadal większość mieszkańców Wiednia chowano we wspólnych grobach, po pięć lub sześć trumien, które wykorzystywano ponownie dziewięć lub dziesięć lat później. Jego żony Konstancji z powodu choroby nie było na pogrzebie.

Śmierć Mozarta przerwała pracę nad mszą żałobną Requiem. Podobno w rękopisie Mozarta ostatnie nuty postawione jego ręką przypadają na 8 takt partii wokalnych Lacrimosa. Pozostawione przez niego szkice zostały na prośbę żony Mozarta odtworzone i zinstrumentowane przez jego ucznia Franza Xavera Süssmayra. W pracach tych prawdopodobnie uczestniczył też Joseph Eybler.

Mozart jest chyba jedną z najbardziej tragicznych postaci panteonu muzycznego. Geniusz, który pozostawił po sobie, mimo krótkiego żywota wspaniałe dzieła. Ponad wszelką wątpliwość dla świata Mozart i jego twórczość pozostaną nieśmiertelne.

Bruno Walter nazwał Mozarta „Szekspirem opery”.

 

Opracowując tekst korzystano:
Stefan Kisielewski: Gwiazdozbiór.
Michael Steen: Wielcy kompozytorzy i ich czasy.

 

Views: 14