POLSKIE RADIO

 O genezie powstania Polskiego Radia (w tamtym okresie radio nie było wyrazem odmienianym przez przypadki) możemy znaleźć dużo informacji.

My tylko przypomnimy te najważniejsze fakty z historii polskiej radiofonii.

Już w 1918 roku radio było wykorzystywane jako nowy środek techniczny na ziemiach polskich. W latach 1918 – 1920 działa już na terenie Polski radiostacja, dzięki czemu mieliśmy łączność ze światem. Radiostacja używana była również w czasie wojny polsko – bolszewickiej do nasłuchu rosyjskich rozkazów a w czasie bitwy warszawskiej pozwoliła na zagłuszanie nadawanych przez bolszewików rozkazów Tuchaczewskiego. Nadawano wówczas przez kilkanaście godzin tekst „Pisma Świętego”.

W latach 1921-1925 powołano do życia Polskie Towarzystwo Radiotechniczne. Konkretnie jesienią 1923 roku pracownik Banku Handlowego, z wykształcenia lekarz, Zygmunt Chamiec (posiadał majątek na Ukrainie, studiował rolnictwo, ekonomię, muzykę, zrobił doktorat z medycyny. Po długim pobycie w USA, gdzie poznał rolę i siłę radia, postanowił „robić” radio w Polsce. Był pierwszym przewodniczącym Międzynarodowej Unii Wymiany Programów) zgłosił się do dyrekcji koncernu Siła i Światło z pomysłem powołania w pełni polskiego przedsiębiorstwa, którego zadaniem miało być zbudowanie radiofonii w Polsce.

5 lutego 1924 roku zawiązana została spółka o nazwie Polskie Radio. W tym czasie spółka nie posiadała jeszcze sprzętu ani personelu, mimo tego w dniu 18 sierpnia 1925 roku otrzymano od ministerstwa koncesje na nadawanie programu radiowego.

Sytuacja była dosyć trudna i mimo starań nie udało się uruchomić emisji programu Polskiego Radio przed sylwestrem.

Po raz pierwszy słowa „Hallo, hallo. Polskie Radio Warszawa, fala 480 metrów” popłynęło w eter 18 kwietnia 1926 roku.

Inne źródła podają, że „stały” program uruchomiony został 1 lutego 1925 roku.

Pierwsze studio polskiego Radia mieściło się w budynku Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego przy ulicy Kredytowej 1.

W pierwszych nadawanych programach słuchacze mogli usłyszeć Juliusza Osterwę deklamującego do mikrofonu „Testament mój” Słowackiego. W tym czasie uruchomiono też stacje regionalne w Krakowie, Poznaniu i Katowicach.

W maju 1925 roku główna siedziba PR przeniosła się na Zielną 25.

Początkowo antena nadawcza była przy ulicy Narbutta 29, potem na Forcie Mokotowskim, a w 1931 roku ruszyła najsilniejsza ówczesnej Europie stacja w Raszynie.

Szybko zostaje wdrożony do produkcji, według pomysłu dr. Zbigniewa Chamca, pierwszy masowo produkowany odbiornik radiowy – Detefon. Stworzone zostają pierwsze sygnały rozpoznawcze poszczególnych rozgłośni.

Sygnał rozgłośni warszawskiej to początkowe takty „Poloneza A – Dur” Fryderyka Chopina. Zaczyna działalność Rada Programowa. Radiowym szlagierem staje się „Barbara” w wykonaniu chóru Dana.

Warszawska rozgłośnia była główną, ale nie jedyną. Już w 1927 roku powstały radiostacje w Krakowie, Katowicach i Wilnie, trzy lata później we Lwowie i Łodzi, a następnie w Toruniu i Baranowiczach. Równolegle w Poznaniu działało Radio Poznańskie (na zasadzie subkoncesji sfinansowane przez Związek Powiatów Wielkopolskich). Rozwiązanie takie miało przyśpieszyć uruchomienie rozgłośni na terenach szczególnie narażonych na niemiecką propagandę.

Program ogólnopolski składał się z produkowanych przez wszystkie rozgłośnie odczytów, koncertów, audycji literackich, rozrywkowych, sportowych, programów dla rolników, kobiet i dzieci.

Najbardziej dynamiczny okres rozwoju Polskiego Radia to lata 1935 – 1939. Ówczesny kierownik literacki Witold Hulewicz pozyskał do współpracy cenionego i popularnego dramaturga Jerzego Szaniawskiego, który specjalnie dla radia pisze słuchowiska, m.in. sławny „Zegarek”.

Po 1935 roku kierownikiem muzycznym PR został Edmund Rudnicki. Jego „dzieckiem” jest Orkiestra Polskiego Radia.

Szybko, bo 1 marca 1937 roku powstaje stacja Warszawa II, specjalizująca się w realizowaniu słuchowisk na żywo. To były właśnie początki dzisiejszej „Dwójki”. Wówczas to od godziny 14 stacja Warszawa II nadawała około pięciu godzin dziennie.

W tym czasie w Katowicach zostaje otwarta pierwsza specjalnie zaprojektowana i wybudowana rozgłośnia radiowa. Dzięki łączom radiowym słynnego przemówienia ministra Becka w Sejmie może słuchać cały świat.

Rok 1939 tragiczny dla Narodu polskiego. Zaostrza się walka propagandowa z hitlerowskimi Niemcami.

W wyniki napaści niemieckiej na Polskę Polskie Radio milknie. Ostatnią emisją jest przemówienie Prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego z 23 września.

Czas okupacji niemieckiej jest trudnym okresem dla polskich radiowców. Mimo represji Polskie Radio w latach 1942 – 1944 działa nadal, w konspiracji. Na coś co należałoby zapisać w annałach światowej radiofonii było nadanie podczas Powstania Warszawskiego 122 audycji po polsku i 46 po angielsku.

W miarę jak ziemie polskie uwalniane były spod okupacji niemieckiej rozpoczęły się działania zmierzające do uruchomienia polskiej radiostacji. Na początku sierpnia 1944 roku z Lublina do Moskwy wyjechała delegacja Polskiego Komitetu Odrodzenia Narodowego. Między innymi celem wizyty było otrzymanie pomocy technicznej dla budowy własnej radiofonii.

W wynikiem pomyślnych rozmów jest skierowanie do Lublina specjalnego wagonu kolejowego z wmontowaną stacją nadawczą o mocy 10 kW. Radiostacja ta – zwana później „Pszczółką” – została uruchomiona 11 sierpnia 1944 roku.

Oczywiście program rozpoczęto od nadania Manifestu PKWN. Audycje odczytywane były bezpośrednio do mikrofonu znajdującego się na radiostacji. Wkrótce radiowcy otrzymali 7 pomieszczeń w budynku przy ulicy [Szopena]. W jednym z pomieszczeń powstało prowizoryczne studio.

Pod koniec 1944 roku rozgłośnia lubelska nadawała już do 6 godzin programu dziennie. Oczywiście dominowały audycje informacyjne i komunikaty. Rozporządzeniem władzy ludowej ludność musiała oddać wszystkie odbiorniki radiowe i radiostacje. W zamian na ulicach pojawiły się tzw. „szczekaczki”.

22 listopada PKWN wydał dekret „O utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego Polskie Radio”.

Pierwsza po II wojnie działalność wznowiła radiostacja w Krakowie – 11 lutego 1944 r. a następnie, w marcu 1944 r. radiostacja w Katowicach. W Warszawie pierwszy lokal Polskiego Radia mieścił się przy ulicy Targowej 63.

W sierpniu 1945 oddano do użytku radiostację w Raszynie. Na antenie pojawiły się pierwsze popularne, emitowane z płyt piosenki („Gdzie idziesz Wojtuś” i inne). Programy nadawano m.in. ze studia radiowego w Pałacyku Czetwertyńskich oraz transmisje z Cafe Fogg – „Podwieczorek przy mikrofonie”

1 grudnia 1946 rozpoczyna pracę radiostacja „Warszawa II„. Nadaje głównie reportaże.

Kolejne burzliwe lata w historii Polski przynoszą wiele zmian w Polskim Radio. Wielu z nas wolałoby o nich zapomnieć. Były to czasy eskalacji terroru i cenzury, procesy polityczne i zasada zbiorowej odpowiedzialności za błędy miały też wpływ na kondycję Polskiego Radia. Śmierć Stalina, następnie Bieruta przynosi nieznaczną polityczną odwilż. 26 października 1956 roku pierwszym sekretarzem KC PZPR zostaje Władysław Gomułka. Socjalizm w Polsce osiąga swoje apogeum. W kwietniu 1956 roku nowym szefem PRiTV został Włodzimierz Sokorski, który jako jedyny w historii tej instytucji utrzymał się na stanowisku przez 14 lat.

Formalnie Program Drugi utworzony został 3 października 1949 roku – regularna emisja programu. Wówczas w tygodniku „Radio i Świat” z 3 października 1949 roku tak pisano o nowej ofercie dla polskich słuchaczy: „II Program jest z natury rzeczy przeznaczony do informowania, w większym stopniu niż program centralny, o codziennych zagadnieniach życia klasy robotniczej i mas chłopskich, o ich osiągnięciach i bolączkach, o walce o usprawnienie i racjonalizację produkcji, o pochodzie wsi do nowych, wyższych form gospodarczych”.

Możemy uśmiechać się czytając powyższy fragment. Jednak obrazuje on ponurą sytuację jaka miała miejsce w latach 40 XX wieku. Umacnia się władza komunistyczna w Polsce. Rok 1949 jest momentem proklamowania w polskiej sztuce, literaturze socrealizmy, czyli zasad wg, których ma ona funkcjonować.

Dopiero jak wyżej wspomniano śmierć Stalina przyniosła odwilż i szansę na zmiany również w Polskim Radio.

6 października 1952 roku na antenie Programu 2 pojawia się audycja z cyklu „Na warszawskiej fali”, która zastąpiła „Warszawski tygodnik dźwiękowy”. Audycja ta powstała na fali rewolucji technicznej, jaką po roku 1949 przeżywało Polskie Radio. Oddano wówczas do użytku rozgłośnię przy ulicy Myśliwieckiej, wyposażoną w liczne magnetofony. Ta nowoczesna technika zmieniła obraz Programu 2 a jednocześnie pozwoliła na rozwinięcie w większym niż dotychczas stopniu radiowego dziennikarstwa. W tym też czasie powstała moda na magazyny.

1 września 1953 roku w Programie 2 zaczęto emitować pierwsze audycje dla młodzieży z cyklu „Błękitna sztafeta” (transmitowana przez radiowęzły szkolne). Jednym ze współprowadzących był Henryk Sytner. W audycji pojawiały się nowe treści jak choćby konkursy dla słuchaczy albo łączenia na żywo z wielu zakątków Polski.

21 stycznia 1955 roku w Programie 2 nadano pierwszy raz nadano koncert z okazji inauguracji V Konkursu Chopinowskiego oraz otwarcia nowego gmachu Filharmonii Narodowej.

4 marca 1962 roku na antenie Dwójki wprowadzono nowy cykl koncertów muzyki poważnej „Niedzielne wieczory muzyczne”.

13 marca 1974 roku Naczelna Redakcja Muzyczna wprowadziła na antenę Programu II cykl przedstawiający twórczość polskich kompozytorów. Pierwsza audycja nosiła tytuł „Dzieła Witolda Lutosławskiego”. W tym samym roku 8 czerwca Program II zainaugurował Festiwal Przyjaźni, na który złożyły się słuchowiska nadesłane z radiofonii zrzeszonych w Międzynarodowej Organizacji Radia i Telewizji.

Znany dziś, wszystkim słuchaczom niepowtarzalny profil radiowej Dwójki – oparty na muzyce poważnej, jazzie, literaturze, informacji i publicystyce kulturalnej – został ostatecznie ukształtowany na początku lat 90. XX w. Jednak już we wcześniejszych dekadach na antenie Programu II pojawiały się interesujące programy związane z muzyką i literaturą.

Dziś wszystkim miłośnikom radiowej Dwójki znane są świetnie cieszące się niezmienną popularnością takie programy jak, m.in.: Kanon Dwójki, Koncert w porze lunchu, Filharmonia Dwójki, Jam session w Dwójce, Duża czarna, Cafe „Muza”, Poranek NOSPR, Wieczór płytowy, Płytowy trybunał Dwójki.

To tylko fragment z bogatej 87 letniej historii Programu II Polskiego Radia.

Pisząc tekst posiłkowałem się informacjami zawartymi na stronach Programu II oraz korzystałem z informacji zawartych na stronach:

https://radiopolska.pl/90lat/poczatki-polskiego-radia

https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=4218819